Wikipedia - al jarenlang een georkestreerd propagandawapen

Wikipedia werd in het begin neergezet als een revolutionair experiment: een encyclopedie die door iedereen kon worden geschreven, gebaseerd op neutraliteit en vrije toegang tot kennis. Larry Sanger, mede-oprichter van het project, droomde van een onpartijdige bibliotheek van de wereld. Toch moest hij al vroeg constateren dat het systeem werd overgenomen door activisten en machtsgroepen die in feite de toon gingen zetten. Hij sprak openlijk de zorg uit dat Wikipedia het neutraliteitsprincipe verloochend heeft en inmiddels vooral dient als vehikel van gevestigde belangen. Volgens hem is het een van de grootste propaganda-operaties uit de moderne geschiedenis geworden.

De kritiek op de neutraliteit is niet enkel retorisch. Onderzoek heeft aangetoond dat Wikipedia structurele ideologische vertekeningen kent. Een veelbesproken analyse van Amerikaanse onderzoekers liet zien dat biografieën van rechtse politici en publieke figuren vaker met negatieve termen worden geladen, terwijl linkse figuren positiever worden gekaderd. Ook studies naar brongebruik wijzen uit dat er een systematische voorkeur is voor liberale of links-progressieve mediakanalen, zelfs als betrouwbaarheid gelijkwaardig is. Dat impliceert dat de zogenaamde neutrale weergave in de praktijk een ideologisch filter bevat.

Naast politieke vertekening spelen commerciële en corrupte praktijken een rol. Schandalen als de Wiki-PR-affaire en de operatie Orangemoody bewezen dat er complete netwerken bestonden die tegen betaling artikelen manipuleerden, imago's oppoetsten of kritische passages lieten verdwijnen. Zulke gevallen laten zien dat Wikipedia vatbaar is voor moderne vormen van propaganda, soms aangeduid als 'wikiturfing', waarbij schijnbaar neutrale informatie bewust wordt ingezet voor marketing of politieke beïnvloeding.

Dat dit geen louter buitenlands probleem is, blijkt ook in Nederland. Verschillende keren is aangetoond dat organisaties of lobbygroepen actief meeschrijven aan pagina's over gevoelige onderwerpen. Zo raakten pagina's over politici, energiebedrijven en farmaceutische ondernemingen in opspraak omdat PR-medewerkers teksten hadden aangepast om kritiek af te zwakken. In de academische wereld klonk kritiek dat artikelen over controversiële onderwerpen als klimaatbeleid en stikstofdiscussie eenzijdig bronnen citeren die de overheidslijn of activistische standpunten bevestigen, terwijl afwijkende wetenschappelijke posities nauwelijks worden toegelaten. Ook publieke figuren zijn in Nederland via Wikipedia beschadigd: biografieën worden aangevuld met suggestieve of onvolledige informatie die lastig is weg te krijgen, omdat een kleine groep ervaren moderatoren bepaalt wat blijft staan.

De machtsverhoudingen binnen Wikipedia versterken dit probleem. Het formele proces van geschilbeslechting geeft ervaren redacteuren en beheerders onevenredig veel invloed. Zij kunnen, vaak onder het mom van neutraliteit of betrouwbaarheid, kritische bewerkingen verwijderen of pagina's blokkeren. Dat leidt tot situaties waarin een kleine elite bepaalt welke kennis geldig is, en waarin doeltreffend verzet vrijwel onmogelijk is. De recente conflicten over de bewerking van pagina's over het Midden-Oosten en geopolitiek tonen dat dit geen hypothetisch scenario is: redacteuren worden beschuldigd van censuur en partijdigheid, terwijl gebruikers die afwijkende bronnen willen inbrengen simpelweg genegeerd of geblokkeerd worden.

Dat zelfs gerechtshoven zich ermee bemoeien, onderstreept de ernst. In India dwong een lagere rechtbank in 2025 de verwijdering van een Wikipedia-pagina die een persagentschap als propagandamiddel afschilderde. Het Hooggerechtshof draaide dit besluit later terug uit vrees voor censuur, maar het voorval maakt duidelijk dat de grens tussen vrije kennisdeling en reputatiebeschadiging door anonieme redacteuren flinterdun is.

Alles bij elkaar wijst dit op een vorm van institutionele corruptie. Het gaat niet altijd om individuen die zich verrijken, maar om structuren die ertoe leiden dat Wikipedia zijn oorspronkelijke belofte van onpartijdigheid en waarheid uit het oog verliest. Politieke bias, commerciële beïnvloeding, belangenverstrengeling en de concentratie van macht bij een kleine groep moderatoren maken dat de encyclopedie niet langer de neutrale spiegel van kennis is die zij pretendeert te zijn.

Het is belangrijk te erkennen dat er ook talloze artikelen bestaan van hoge kwaliteit, geschreven door vrijwilligers die oprecht naar nauwkeurigheid streven. Toch maakt de massale status van Wikipedia als eerste bron van informatie, gekoppeld aan de hoge positie in zoekmachines, elke systematische vertekening uiterst gevaarlijk. Waar fouten, propaganda of manipulatie binnendringen, worden ze op wereldschaal verspreid en gereproduceerd in onderwijs, journalistiek en publieke opinie.

Wikipedia begon als ideaal, maar het ideaal is gekaapt. Wie het project vandaag gebruikt, moet beseffen dat achter de schermen niet de zuivere waarheid wordt vastgelegd, maar een slagveld van belangen, propaganda en macht. Dat maakt het gebruik van Wikipedia als primaire bron onhoudbaar: wie de waarheid zoekt, zal altijd verder moeten kijken.

Larry Sanger waarschuwde dat Wikipedia nooit effectief het organisatorische vraagstuk oploste om te ontsnappen aan groepsdenken. Hij zei dat nadat hij vertrok, "trollen" de macht grepen en "de gevangenen het gekkenhuis bestuurden." 
Sanger beschuldigt Wikipedia ervan haar neutraliteitsprincipe te hebben losgelaten, en noemt dat de invloed op redacteurs – degenen "met autoriteit" – beperkt is tot wie de establishment-lijn volgt. 
In een interview zei hij: "We promulgated a policy, the neutrality policy … and I think I really hammered it a lot … now the kinds of people that are allowed to have any influence … have been narrowed down greatly to essentially people who agree with the establishment left."